C.P. Hoogenhout
Vooruitgang
(Verkort)
Engels! Engels! Alles Engels! Engels wat jy sien en hoor;
In ons skole, in ons kerke word ons moedertaal vermoor.
Ag, hoe word ons volk verbaster; daartoe werk ons leraars saam;
Hollands nog in sekere skole – is bedrog, ‘n blote naam!
Wie hom nie laat anglisere, word geskolde en gesmaad;
Tot in Vrystaat en Transvaal al, oweral dieselfde kwaad.
“Dis vooruitgang!” roep die skreeuers, “Dis beskawing wat nou kom!”
Dié wat dit nie wil gelewe, dié is ouderwets en dom.
Wie daarteen durf getuige, is ‘n Patriotsrebel,
Word verag, gevloek, belaster en beswadder van die hel. . .
En ons volk met slaap bevange, droom van vrede, is gerus;
Word hul wakker, ‘t duur nie lank nie, netnou is hul weer gesus.
Mooie woorde, holle klanke, vrome praatjies geen gebrek;
Dié wat van gevaar durf prate, dié verklaar hul stapelgek,
Dié voor taal en oue sede in die bres spring, is ‘n dwaas;
“Leer maar Engels, dit maak salig!” skreeu hul uit met groot geraas;
“Hollands sal vanself wel kome, Afrikaans is Hotnotstaal!”
En die skole van die heertjies moet ons bowenop betaal!
Skole waar ons seuns en dogters word verbaster en geleer:
English History, English Grammar, net so veul jou hart begeer.
En ons kerke, deur ons vaders van hul sweet en bloed gebou,
Daarin word geheel onnodig English sermons uitgebrou …
Koud word vrinde en betrekkings, Oom en Neef is nou Meneer;
Tante en Nig is Miss of Mrs., alles koud nes winterweer.
Selfs ons kinders, as hul weer kom van die skole, ag hoe koud!
Hoog van oog, vol selfverbeelding, stug en styf as stukke hout.
English novels, English journals, daarmee word die tyd verkwis
En so menig arme ouer weet nie dat daar gif in is …
Dan die modes: al die klere, strikkies, lintjies, wat niet al!
En die huisraad moet verander wat nou Susan nie beval.
Pa is wyn- of vee- of graanboer, maar syn dogter is beskaam
As sy daar soms na gevraag word – boer is tog so ‘n lage naam! . . .
En wat Afrikaans of Hollands praat en as syn taal begeer,
Dié is dwaas, ‘n arme sukkel, vreeslik dom en ongeleer!
En as hy van reg durf praat, word eenvoudig dit geseg:
“Jou rumoer- en oproermaker, weet jy dan nie Mag is Reg?”
In die gedig “Vooruitgang” deur CP Hoogenhout word ’n kragtige waarskuwing uitgespreek oor die bedreiging wat die Engelse taal en kultuur vir die Afrikaner en sy kultuur en taalgemeenskap inhou. Hoogenhout se woorde weergalm vandag nog in ons ore as ’n herinnering aan die belangrikheid van taal en kultuur as kernkomponente van ons eie identiteit.
Die gedig begin met die kreet “Engels! Engels! Alles Engels!” en trek onmiddellik die leser se aandag. Dit skep ʼn gevoel van nood en dringendheid. Dit is ’n uitroep van wanhoop oor die Engelse taal wat elke aspek van die Afrikaner se lewe oorheers –van die skole tot die kerke. Hierdie oorheersing word beskryf as ’n vorm van “beskawing” wat die mense aan die Afrikaner opdring, met die belofte van vooruitgang. Hoogenhout wys egter daarop dat dié wat hul moedertaal probeer beskerm, belaster word en as “ouderwets en dom” bestempel word.
Die kern van Hoogenhout se kritiek lê in die vermenging van Engels met Afrikaanse instellings soos skole en kerke. Deur Engels in skole te gebruik, word die jeug van die Afrikaner nie net blootgestel aan ’n ander taal nie, maar word hulle volgens die digter gewoond gemaak aan ’n manier wat hulle van hul eie kultuur en geskiedenis vervreem. Hierdie idee van vervreemding word verder versterk deur sy beskrywing van “English History” en “English Grammar” as iets wat ’n kind se hart begeer, terwyl hulle die kennis van hul eie taal en geskiedenis verwaarloos.
Die digter se kritiek op die gebruik van Engels in kerke is net so fel. Die kerke, wat deur die ouer geslag met groot opoffering gebou is, word nou plekke waar die Afrikaner sy identiteit verloor deur onnodige Engelse preke en liedjies te verdra. Hoogenhout maak dit duidelik dat die gebruik van ’n vreemde taal in hierdie heilige ruimtes bydra tot ’n kulturele verval en vervreemding van die Afrikaner se eie geestelike erfenis.
Een van die mees treffende dele van die gedig is waar Hoogenhout die koue, formele verhoudings beskryf wat ontstaan wanneer Afrikaners Engelse maniere aanneem. Die warmte van tradisionele familieverhoudings verdwyn en word vervang met koue titels soos “Meneer” en “Miss”. Hierdie verlies aan warmte en gemeensaamheid dui op die dieper kulturele skade wat die oorname van Engels aanrig; dit is nie net ’n verlies van taal nie, maar ’n verlies van gemeenskaplike identiteit.
Hoogenhout karakteriseer die jong Afrikaners wat terugkeer van die Engelse skole as “hoog van oog, vol selfverbeelding, stug en styf as stukke hout.” Hierdie beskrywing onderstreep hoe die blootstelling aan ’n vreemde kultuur jong mense verander in iets wat nie meer herkenbaar is as deel van die Afrikaner-identiteit nie.
Verder word die invloed van Engelse literatuur en joernale, wat “die tyd verkwis”, gesien as ’n gevaarlike afleiding wat die jeug verder van hul eie kultuur vervreem. Hierdie verbruik van Engelse kultuurprodukte lei tot ’n verlies van waardering vir die Afrikaanse kultuur en die ondermyning van die gemeenskap se kernwaardes.
Die gedig eindig met sterk kritiek op die mode en materialisme wat saam met die Engelse kultuur ingevoer word. Selfs die trots van ’n boereseun of -dogter is aangetas, want die “boer is tog so ʼn lage naam.” Hierdie veragting van eie kultuur en identiteit ter wille van ’n vreemde, word gesien as die finale stap in die vernietiging van die Afrikaner se wese.
Hoogenhout se gedig dien as ’n tydige waarskuwing teen die gevare van kulturele oorname deur ʼn vreemde taal en kultuur. Hoogenhout verteenwoordig ʼn vroeër geslag, maar wys hoe ons oupas en oumas hulle effektief teen énige vorm van taal of kulturele imperialisme versit het. Dit herinner ons daaraan dat taal nie net ’n kommunikasiemiddel is nie, maar die draer van ’n volk se geskiedenis, waardes en identiteit. As die Afrikaner sy taal en kultuur prysgee, stel hy homself oop vir die verlies van self, wat lei tot ’n onherroeplike vervreemding van sy eie wortels en gemeenskap.
Die gedig roep ons dus op tot ’n hernude bewustheid van die belangrikheid van Afrikaans in elke aspek van die lewe – van skole tot kerke tot die huisgesin – om te verseker dat die Afrikanerkultuur nie in die naam van vooruitgang uitgewis word nie, maar in plaas daarvan eerder blom en groei in sy eie reg.
Wat dan nou van Orania?
In die konteks van CP Hoogenhout se gedig waar die oorheersing van Engels as ’n bedreiging vir die Afrikaner se identiteit beskou word, staan Orania vandag voor ’n unieke uitdaging. Orania is gestig as ’n Afrikanergemeenskap met die doel om die Afrikanerkultuur te bewaar en behoort deurentyd te waak om juis nie weer in vorige slaggate van taalverdringing te verval nie.
Net soos Hoogenhout in sy tyd gewaarsku het oor die gevolge van Engelse invloed op Afrikaanse instellings en tradisies, kan die toename van Engelse mense in en rondom Orania gesien word as ’n moderne verskyning van presies dieselfde probleem. Hoewel Orania daarop fokus om Afrikaans as die hart van hul gemeenskap te behou, is die druk van Engels in die breër Suid-Afrikaanse samelewing onmiskenbaar en steeds groeiend. Dit is duidelik in hoe ʼn mate Engelse woorde inkruip in die alledaagse Afrikaanse taal.
Hierdie negatiewe invloed wat Engels vir Orania inhou, lê in die subtiele, maar aanhoudende invloed wat die taal op die gemeenskap se jonger generasies en op die kultuurlewe in die algemeen kan hê. Soos Hoogenhout beskryf het, kan die blootstelling aan Engels in skole, kerke en in die algemene omgang lei tot ’n verlies aan Afrikaanse identiteit, met die gevolglike vervreemding van die Afrikaner van sy eie wortels. Dit is wat tans gebeur met die toenemende Engelssprekendes wat in Orania woon.
In Orania as toekomstige taalstad en kulturele hoofstad, is die behoefte om die invloed van Suid-Afrikanistiese Engels te weerstaan van kritieke belang, aangesien die gemeenskap poog om hul Afrikaanse kultuur suiwer en ongeskonde te hou. Tweetaligheid was nog altyd ʼn bate, maar subtiele vervanging van een taal met ʼn ander is iets anders. Indien Engels egter toegelaat word om in te dring, selfs al is dit net in ’n beperkte kapasiteit, kan dit die begin van ’n verskuiwing wees wat die kern van die gemeenskap ondermyn. Soos Hoogenhout se woorde waarsku, kan die aanneming van ’n vreemde taal en kultuur lei tot ’n verlies van self en ’n verwatering van die Afrikaner-identiteit.
Daarom moet Orania se inwoners (burgers) waaksaam bly om te verseker dat Engels nie die gemeenskap infiltreer en die dominante taal word nie. Die uitdaging lê daarin om te verseker dat Afrikaans die taal van onderrig, godsdiens en gemeenskapslewe bly, terwyl die invloede van Engels aktief bestuur en beperk word. Indien dit nie die geval is nie, kan Engels uiteindelik die kultuur en taal van Orania ondermyn, wat presies die soort verval is wat Hoogenhout in sy gedig gevrees het. Ons wil ʼn taalstad bou, daarom is ons boutaal Afrikaans.
Geskryf deur Alistair van Heerden (Medewerker van Begrond)